Ορυκτός Πλούτος. (Αναδημοσίευση απο την ΑΥΓΗ)

Έχει θέση ο ορυκτός πλούτος στο αναπτυξιακό μοντέλο;

Του ΝΙΚΟΥ ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗ

Σήμερα, ιδιαίτερα λόγω και της οικονομικής κρίσης που περνά η χώρα μας, αλλά και όλες σχεδόν οι χώρες, πέρα της συμφωνίας για μεγαλύτερο έλεγχο των αγορών (ιδιαίτερα του χρηματοπιστωτικού συστήματος) συζητιέται έντονα το νέο αναπτυξιακό μοντέλο. Όλα σχεδόν τα κόμματα της χώρας, οι περισσότεροι κοινωνικοί φορείς, έγκυροι αρθρογράφοι και αναλυτές, αλλά και το ΠΑΣΟΚ με τη νέα «Μεγάλη Ιδέα» περί πράσινης ανάπτυξης, συμφωνούν σήμερα στην ανάγκη ενός άλλου οικονομικού μοντέλου.
Βεβαίως, τα κόμματα που μας έχουν κυβερνήσει δεκαετίες τώρα υιοθετούν μία τέτοια αντίληψη «κατόπιν εορτής» και αφού τα ίδια ανέχτηκαν ή προώθησαν την παραγωγική υποβάθμιση της χώρας. Έχουν βαρύτατες ευθύνες για την αποβιομηχάνιση της χώρας. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει επανειλημμένα επισημάνει αυτή την παραγωγική υποβάθμιση, ιδιαίτερα της βιομηχανίας και της γεωργίας και έχει θέσει επί τάπητος την ανάγκη νέου παραγωγικού αναπτυξιακού μοντέλου, μοντέλου δηλαδή που δεν θα στηρίζεται τόσο ετεροβαρώς στις υπηρεσίες και θα εξυπηρετεί τις κοινωνικές ανάγκες.
Στο πρόγραμμά μας, που είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα του ΣΥΝ, μπορεί να αντιληφθεί κανείς το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον παραγωγικό τομέα της χώρας μας. Ο τίτλος του σημείου 13 του προγράμματός μας αναφέρει: «Για την ανασυγκρότηση της παραγωγικής βάσης - Για μια Ελλάδα που παράγει και δημιουργεί».
Έχουμε ασκήσει έντονη κριτική στο οικονομικό μοντέλο που, όσον αφορά στις επενδύσεις, ήταν προσανατολισμένο στις κατασκευές και τα μέσα μεταφοράς και ως αποτέλεσμα είχε την από χρόνο σε χρόνο παραγωγική κατάρρευση και τη μετατροπή σε μια οικονομία υπηρεσιών (που προσεγγίζουν το 80% του ΑΕΠ). H Ελλάδα είναι η χειρότερη χώρα της Ευρωζώνης όσον αφορά στη βιομηχανία της.
Αλλαγή αντιλήψεων
Υπάρχει σήμερα, ιδιαίτερα λόγω της κρίσης, σύγκλιση στην αντίληψη ότι η βιομηχανία μαζί με την παιδεία και ειδικά την έρευνα και Ανάπτυξη (R+D), αποτελούν τις σημαντικότερες παραμέτρους της ανταγωνιστικότητας της κάθε χώρας, επομένως οι κυβερνήσεις μας και γενικά όλοι οι φορείς που παίρνουν μέρος στην παραγωγική διαδικασία οφείλουν να το λάβουν υπόψη. Γιατί για δεκαετίες τώρα δεν βλέπουμε μία τέτοια αναγκαία στροφή;
Ορυκτός πλούτος και τοπικές κοινωνίες
Η αξιοποίηση ειδικότερα του ορυκτού πλούτου αποτελεί μέρος της παραγωγικής διαδικασίας και επιπλέον συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη της βιομηχανίας μας. Η μεταποίηση και γενικότερα η βιομηχανία δίνουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία και, επομένως, ανεβάζουν με γρηγορότερους ρυθμούς τον πλούτο της χώρας.
Ο ορυκτός πλούτος όμως έχει μεγάλη σημασία επίσης γιατί βρίσκεται σε όλη την επικράτεια και όχι συγκεντρωμένος στα αστικά κέντρα. Αλλού βρίσκονται οι λιγνίτες, αλλού το νικέλιο, οι βωξίτες, τα μάρμαρα, ο χρωμίτης, το πετρέλαιο, τα βιομηχανικά ορυκτά κ.λπ. Μπορεί λοιπόν να βοηθήσει συνολικά στην περιφερειακή ανάπτυξη
Πρέπει όμως να δοθεί προσοχή στο γεγονός ότι ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί, αν όχι γιγαντωθεί, μία αντίληψη αντιπαράθεσης του παραγωγικού τομέα, και ειδικότερα της μεταλλευτικής βιομηχανίας, με το περιβάλλον.
Μεταλλευτική βιομηχανία ή περιβάλλον;
Για μας η μεταλλευτική βιομηχανία αποτελεί μέρος της παραγωγικής δραστηριότητας και επομένως από θέση αρχής στεκόμαστε θετικά. Όμως υπάρχει και μία αυξανόμενη αντίδραση και αντιπαράθεση, ειδικότερα από τις τοπικές κοινωνίες, που δεν πρέπει να αγνοηθεί και η οποία δεν είναι χωρίς εξήγηση. Σε αυτή την εξέλιξη, παρά τις υπερβολές κάποιων περιβαλλοντικών φορέων, υπάρχει και αντικειμενική βάση. Είναι γεγονός ότι τις προηγούμενες δεκαετίες, τόσο όσον αφορά το περιβάλλον όσο και τα ατυχήματα, δεν υπήρχε ανάλογη ευαισθησία.
Ο τρόπος δράσης επιχειρηματιών που είχε ως συνέπεια καταστροφές στο περιβάλλον, πρόκληση ατυχημάτων ακόμη και θανατηφόρων, δημιούργησε αρνητικά αισθήματα, υποβάθμισε στα μάτια της κοινωνίας τον κλάδο και έτσι σταδιακά, και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, αρκετές τοπικές κοινωνίες και «περιβαλλοντικοί» φορείς, βρίσκονται απέναντι σε αυτή την οικονομική, παραγωγική δραστηριότητα.
Επίσης, έχουν τόσα γραφεί στο παρελθόν για ληστρική εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου από μεγάλες επιχειρήσεις, για ασύδοτη δράση, για μη εφαρμογή του Κανονισμού Μεταλλευτικών Λατομικών Εργασιών (ΚΜΛΕ), για μη τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και των ισχυουσών διατάξεων υγιεινής και ασφάλειας, για προώθηση των ελαστικών σχέσεων εργασίας, για εξαφάνιση σχεδόν της Επιθεώρησης Μεταλλείων και Λατομείων, που έχουν σωρευτικά δημιουργήσει ένα αρνητικό κλίμα σε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού.
Η Ελλάδα, που πρόσφατα ενσωμάτωσε την οδηγία 2006/21/ΕΚ σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων της εξορυκτικής βιομηχανίας, οφείλει να την εφαρμόσει, ώστε να αποφύγει να βρεθεί κατηγορούμενη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αλλά και να ζήσει και άλλα φαινόμενα βίας όπως το περσινό στη Φωκίδα.
Υπήρξε υποβάθμιση από μέρους αρκετών ιδιωτών επιχειρηματιών (π.χ. ΠΕΣΙΝΕ, Σκαλιστήρης κ.λπ.) αλλά δυστυχώς, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, και δημόσιων επιχειρήσεων που θα έπρεπε να δρουν υποδειγματικά (π.χ. ΔΕΗ, ΛΑΡΚΟ κ.λπ.). Επομένως, είναι αναγκαίο οι επιχειρήσεις συνολικά να βγάλουν τα σωστά συμπεράσματα. Το θέμα βέβαια δεν είναι να αναφερθούν για μία ακόμη φορά παλιές αμαρτίες, αλλά να διδαχτούμε από το χτες.
Αν εφεξής υπάρξει υπευθυνότητα, τόσο από τους ιδιώτες επιχειρηματίες όσο και από το κράτος, αν το κράτος ασκήσει μεγαλύτερο έλεγχο, αν αξιοποιηθούν φορείς όπως το ΙΓΜΕ στην προώθηση περιβαλλοντικών μέτρων, αν τηρούνται οι κανόνες υγιεινής και ασφάλειας, ο κλάδος θα αναπτυχθεί ανεμπόδιστα, με ωφέλεια τόσο στην απασχόληση όσο και στην οικονομική ανάπτυξη αφού θα έχει μεγαλύτερη αποδοχή από μέρους των τοπικών κοινωνιών.
Η μεταλλευτική βιομηχανία όπως ανέφερε στην εφημερίδα «Αυγή» πριν από τρία χρόνια ο πρώην γενικός διευθυντής στο ΙΓΜΕ και ΕΛΣΙ κ. Γιώργος Κατσαμάγκος χαρακτηρίζεται από συγκριτικά πλεονεκτήματα όπως:
* Είναι ελάχιστα ενεργοβόρος.
* Συμβάλλει σημαντικά στην απασχόληση, είτε άμεσα (στα μεταλλεία όπου η απασχόληση κινείται για δεκαετίες στο επίπεδο των 20.000 θέσεων) είτε έμμεσα στη μεταποίηση και τις κατασκευές (γύρω στις 70.0000 θέσεις).
* Συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στην εξαγωγική δραστηριότητα.
* Τα μεταλλεία στην πλειοψηφία τους βρίσκονται σε ορεινές και μεσογειακές περιοχές.
* Τα μεταλλεία δεν «μεταναστεύουν» (από τη φύση τους) σε αναζήτηση φτηνού εργατικού δυναμικού.
Συνεπώς. Ο ορυκτός πλούτος, αν αξιοποιηθεί ορθά, μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη όπως την αντιλαμβάνεται η αριστερά, δηλαδή συνδυασμένη με την κοινωνική πρόοδο, την αποτελεσματική περιβαλλοντική διαχείριση, την αποκέντρωση και τη συνεισφορά στην αύξηση της απασχόλησης. Υπάρχει ακόμη αρκετός ορυκτός πλούτος που δεν πρέπει να μείνει αναξιοποίητος. Επίσης, υπάρχει δυνατότητα αξιοποίησης πρώην μεταλλευτικών εγκαταστάσεων (Λαύριο, Λιγνιτωρυχείο Αλιβερίου, περιοχή τεχνητών Λιμνών Κακάβου κ.λπ.) που μπορούν να αποτελέσουν πόλους έλξης και αξιόλογης επιχειρηματικής δραστηριότητας στον τομέα αναψυχής και θεματικού τουρισμού.
Πράξη και όχι απλά υποσχέσεις
Είναι θετικό που ιδιαίτερα την τελευταία περίοδο, τόσο οι επιχειρηματίες μεμονωμένα όσο και οι φορείς τους (π.χ. Σύνδεσμοι Ελληνικών Βιομηχανιών, Σύνδεσμοι Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων κ.λπ.) διακηρύττουν τον σεβασμό στο περιβάλλον και διαμορφώνουν περιβαλλοντικά προγράμματα.
Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που στήριξαν σε σημαντικό βαθμό την ανάπτυξη και τον πολιτισμό τους στα μεταλλεύματα και τα ορυκτά. Είναι γνωστό, επίσης, ότι όχι μόνο για τη βιομηχανία και τις κατασκευές αλλά και για το κάθε σπίτι είναι αναγκαίες οι ορυκτές ύλες. Το θέμα είναι πως αυτή η δραστηριότητα θα γίνεται με την ελάχιστη επιβάρυνση στο περιβάλλον.
Πέραν τούτου, πρέπει να υπάρξει ένας βαθύτερος προβληματισμός. Το μοντέλο διαβίωσης δεν μπορεί να είναι τόσο καταναλωτικό. Δεν συμφωνούμε με ένα μοντέλο “σπίτι, σπίτι κι άλλο σπίτι, εξοχικό, εξοχικό, αμάξι, αμάξι, αμάξι”. Εμείς αμφισβητούμε ένα τέτοιο μοντέλο. Η μείωση μάλιστα της κατανάλωσης θα οδηγήσει και σε λιγότερες ανάγκες σε πρώτες ύλες και σε μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση.
Επίσης, επισημαίνουμε πως δεν συμφωνούμε με την αντίληψη που υπάρχει σε διάφορες τοπικές κοινωνίες για «Ελλάδα μόνο τουριστική». Είναι επικίνδυνη η αντίληψη που οδήγησε σε άναρχη δόμηση, ρύπανση των ακτών και υποβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Είναι γεγονός ότι στο παρελθόν τόσο στη μεταλλοβιομηχανία όσο και στις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες, υπήρχε υποβάθμιση του παράγοντα «περιβάλλον». Όμως έχουμε παραδείγματα στη Δυτική Ευρώπη και στις σκανδιναβικές χώρες που είχαν ή έχουν ισχυρή μεταλλευτική βιομηχανία και δεν αντιμετώπισαν περιβαλλοντικά προβλήματα λόγω της εκμετάλλευσης του υπεδάφους. Ούτε τα λατομεία της Καράρα αλλά ούτε και τα χαλκωρυχεία της Σεβίλλης μείωσαν τον τουρισμό σε Ιταλία και Ισπανία.