Επιρρεπές στις καταρρεύσεις το οικονομικό μας σύστημα Tου David Ignatius - Aρθρογράφου της Washington Post «Η κατρακύλα είναι η χειρότερη του μεταπολέμου» έγραφε ο πηχυαίος τίτλος στην πρώτη σελίδα της «Ντέιλι Τέλεγκραφ», πάνω από τις δηλώσεις του Μέρβιν Κινγκ, του διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας, που προειδοποιούσε ότι η Βρετανία βρίσκεται πλέον σε «βαθιά ύφεση». «Πρόκειται για την πλέον απαισιόδοξη διαπίστωση περί Βρετανίας στη σύγχρονη εποχή» ήταν η εκτίμηση της εφημερίδας. Η οικονομική κρίση είναι εδώ, στη Βρετανία, εξίσου σοβαρή με την κρίση στις ΗΠΑ, αλλά αυτό είναι μικρή παρηγοριά για τους Αμερικανούς. Οικονομολόγοι και αντικριστές αναλώνονται σε περιγραφές της διεθνούς οικονομικής πανδημίας, με κυρίως θύματα και βαρέως ασθενούσες τις χώρες που είναι οι πιο ανοιχτές στην ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων και κεφαλαίων. Σε μια αίθουσα αναμονής της Τράπεζας της Αγγλίας υπάρχει μια παλιά ξύλινη βιβλιοθήκη με την επιγραφή στα λατινικά «Scientia Est Pabulum Animi». Αυτό σημαίνει «Η γνώση είναι η τροφή του νου». Εδώ, λοιπόν, η δίαιτα ιδεών λόγω κρίσεως είναι πάρα πολύ πλούσια. Παραθέτω σε σύνοψη όλα όσα άκουσα από τους Βρετανούς οικονομολόγους και τους ειδήμονες περί τα χρηματοπιστωτικά. Ας αρχίσουμε από τα δύσκολα. Σκεφτείτε ένα Κινέζο μανδαρίνο να κάθεται στην Απαγορευμένη Πόλη και να αποτιμά τη διεθνή οικονομία σε μεγάλο βάθος παρελθόντος χρόνου. Παρατηρώντας τους τελευταίους αιώνες, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς τα κατάφερε λαμπρά στην παραγωγή αγαθών και στις υπηρεσίες. Ομως, οι επιδόσεις του στην πραγματική οργάνωση του οικονομικού τομέα υπήρξαν πολύ λιγότερο λαμπρές. Για περισσότερο από 200 χρόνια άλλο δεν έκανε από το να παράγει οικονομικές κρίσεις, καταρρεύσεις τραπεζών και πανικό. Η οικονομική κατάρρευση αποτελεί στερεότυπο της βρετανικής μυθιστοριογραφίας του 19ου αιώνα. Στο μυθιστόρημα του Τζορτζ Ελιοτ που έφερα μαζί στο ταξίδι αυτό, στο «Ντάνιελ Ντερόντα», η ηρωίδα Γκουέντολιν Χάρλεθ λαμβάνει μια θλιβερή επιστολή από τη μητέρα της. «Μας βρήκε μια φοβερή δυστυχία. Επειδή δεν έχεις ιδέα από επιχειρήσεις, δεν θα καταλάβεις τίποτε. Ομως για ένα εκατομμύριο στερλίνες η Grapnell & Co πτώχευσε και έχουμε εντελώς καταστραφεί» γράφει η μητέρα. Η ροπή του οικονομικού μας συστήματος να καταρρέει περιοδικά είναι σήμερα, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, πολύ πιο επικίνδυνη από άλλοτε. Ευφυείς διάνοιες εφηύραν την παραγωγή προϊόντων ιδιαίτερα εξωτικών, αλλά ελάχιστα κατανοητών σε αυτούς που τα εμπορεύονται. Τα προϊόντα αυτά –συνθετικοί τίτλοι εντελώς ασύνδετοι με τα στοιχεία ενεργητικού– είναι στην οικονομία όπλο εξίσου θανατηφόρο με τα όπλα μαζικής καταστροφής, κατά την έκφραση του Γουόρεν Μπάφετ. Οσο πιο περίπλοκο γίνεται ένα σύστημα, τόσο πιο ευάλωτο είναι στους αιφνίδιους κλονισμούς. Η περιπλοκότης ευθύνεται εν μέρει για τη διάλυση του συστήματος, αφού γέννησε γιγαντιαίες εταιρείες και συστήματα ηλεκτρονικών συναλλαγών, που ακόμη και οι ευφυέστεροι των ανθρώπων δεν είναι σε θέση να ελέγξουν. Πάρτε παράδειγμα τη Citigroup, που σήμερα είναι «το» πρότυπο κακοδιαχείρισης προς διερεύνηση. Ποιοι ήταν οι άφρονες που επέτρεψαν στον γίγαντα αυτό να καταστρέψει τη Γουόλ Στριτ; Στους άφρονες συγκαταλέγονται ο Ρόμπερτ Ρούμπιν, πρώην υπουργός Οικονομικών, η Σάντι Γουέιλ, η οποία μέχρι πριν από ένα χρόνο εθεωρείτο ενσάρκωση της σοφίας και πρωθιέρεια των συναλλαγών, ο Στάνλεϊ Φίσερ, ένας από τους κορυφαίους οικονομολόγους διεθνώς. Τέλος, ο Γουίλιαμ Ροντς, που επί δεκαετίες διαχειριζόταν τις οικονομικές κρίσεις στον Τρίτο Κόσμο. Πρόθεσή μου δεν είναι να δικαιολογήσω τη διευθυντική ομάδα της Citigroup, οι αποφάσεις τους ήταν ολέθριες, δεν χωράει αμφιβολία γι’ αυτό. Εν προκειμένω όμως, το πρόβλημα δεν έγκειται στην απληστία ή τη βλακεία μεμονωμένων ατόμων. Το πρόβλημα είναι το σύστημα αυτό καθεαυτό. Μια άλλη παρέα κακών είναι σήμερα οι επόπτες και ελεγκτές, που άφησαν να δημιουργηθεί το χάος αυτό. Και όμως, στα κατάστιχα τραπεζών και άλλων οικονομικών ιδρυμάτων και οργανισμών χιλιάδες είναι τα ονόματα ελεγκτών και ορκωτών λογιστών. Τώρα όλοι αυτοί κάθονται και κλαίνε τη μοίρα τους. Οι ελεγκτές τίποτε δεν αντελήφθησαν από την επερχόμενη θύελλα. Μετά το σκάνδαλο της Enron επακολούθησε σημαντική μεταρρύθμιση στο ελεγκτικό σύστημα, η Πράξη Sarbanes - Oxley. Βάσει αυτής, οι διευθύνοντες σύμβουλοι ήταν –υποτίθεται– υποχρεωμένοι να επαληθεύσουν αυτοπροσώπως τα όσα ήταν καταγεγραμμένα στα κατάστιχά τους. Σήμερα είναι προφανές πλέον ότι η μεταρρύθμιση υπήρξε ατελέσφορη. Τι πρέπει λοιπόν να γίνει για την ίαση ενός οικονομικού συστήματος επιρρεπέστατου στις καταρρεύσεις κάθε 15 με 20 χρόνια; Προσωπικώς θα ήθελα την επιβολή νέων αυστηρότερων όρων, που να περιορίζουν ελεγχόμενους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς να ριψοκινδυνεύουν και να επιδεινώνουν την επισφάλεια με συνεχείς, ακόμη πιο ριψοκίνδυνους δανεισμούς. Ξέρω όμως ότι η ανελαστικότητα και η μικρότερη μόχλευση θα στρέψουν τους άπληστους επενδυτές (οποίο οξύμωρον) προς περιουσιακά στοιχεία ακόμη υψηλότερου ρίσκου. Ετσι υπονομεύτηκε η Πράξη Glass - Steagall για το τραπεζικό σύστημα την εποχή του Μεγάλου Κραχ – και για το λόγο αυτό καταργήθηκε το 1999. Ως απεδείχθη ουκ εν τω πολλώ –ούτε εν τω μεγίστω– το ευ. Χρειαζόμαστε μικρότερες, φιλικότερες τράπεζες, κοντά στους πελάτες τους, οι οποίες να έχουν το περιθώριο της αποτυχίας σε περίπτωση σφάλματος. Ενόσω λοιπόν προσπαθούμε να διασώσουμε τα μεγαθήρια, δεν βλάπτει να σκεφτούμε πώς θα τα κατατμήσουμε σε μικρότερες μονάδες, τις οποίες να μπορούν να διευθύνουν φυσιολογικά ανθρώπινα όντα.